राजस्थान के साहित्यकार व रूपककार

राजस्थानस्य अर्वाचीनसाहित्यकारा:

श्री सीतारामभट्ट पर्वणीकर:

• पर्वणीकुलप्रवर्तक श्रीमाधवभट्टस्य कनिष्ठ भ्राता ।
• सवाई जयसिंहस्य राज्याश्रित: कवि: ।
• ईश्वरविलास: महाकाव्यं सुप्रसिद्ध-महाकाव्यम् । महाकाव्ये जयपुरशासक-ईश्वरीसिंहस्य तस्य पूर्वजानां क्रमिक जीवन वर्णनम् ।
• जयवंशम्, नलविलास:, नृपविलास:, राघवचरितम् लघुरघुकाव्यम् अन्याः रचनाः

राजवैद्य श्रीकृष्णरामभट्ट:

• राजवैद्य श्रीकुन्दनरामभट्टस्य ज्येष्ठ: पुत्र: ।
• कच्छवंशम् महाकाव्यम् । 19 सर्गेषु जयपुरस्य कछवाहा-वंशीयशासकानां जीवनचरितं वर्णितम् ।
• जयपुरविलास: खण्डकाव्यम् अन्या रचना ।

पंडित श्री सूर्यनारायण शास्त्री

• मानवंशम् महाकाव्यम् । 19 सर्गेषु जयपुरनरेश: मानसिंहस्य पूर्वजानां च  जीवनचरितं वर्णितम् ।
• कृष्णदूतम्, उद्योगलहरी अन्याः रचनाः ।

पंडित विद्याधरशास्त्री

• पिता - पंडित देवीप्रसादशास्त्री, पितामह - पंडित हरनामदत्तशास्त्री ।
• हरनाममृतम् महाकाव्यम् । 16 सर्गेषु पितामह पंडित हरनामदत्तस्य जीवनचरितं वर्णितम् ।
• 15 वर्षीय अवस्थायां शिव-पुष्पाञ्जलि स्तोत्रं रचितम् ।
• हिंदीविश्वभारती संस्था स्थापिता ।

 आचार्य मधुकरशास्त्री

• पिता - घासीलाल जोशी ।
• श्रीमहावीरसौरभम् महाकाव्यम् । 16 सर्गेषु जैन तीर्थंकर भगवत: महावीरस्य जीवनचरितं वर्णितम् ।

श्रीपद्मदत्त ओझा (पद्मशास्त्री)

• लेनिनामृतम् महाकाव्यम् । 15 सर्गेषु लेनिनस्य  जीवनवृत्तं वर्णितम् ।
• महाकवि: सोवियतभूमिनेहरूपुरस्कारेण सम्मानित: ।

श्रीगोस्वामी हरिराय:

• पिता - श्रीगोस्वामी बृजभूषणलाल: ।
• गुरु - श्रीरामदासकौण्डिन्य: आसीत् ।
• जरासंधवधम् महाकाव्यम् । महाकवि-माघस्य काव्यशैलीम् अनुसृत्य 20 सर्गेषु रचितम् इदं महाकाव्यम् ।
• प्रणय परिणये अन्या रचना ।

डॉ० रसिकबिहारी जोशी

• पिता - पंडित रामप्रसाद शास्त्री ।
• मोहभङ्ग महाकाव्यम् । पौराणिकी कथाम् 8 सर्गेषु रचितम् इदं महाकाव्यम् ।
• महाकाव्ये मोहभङ्गस्य मानसिकघटनायाः अपि महत्वपूर्ण स्थान प्रदत्तम् ।
• करुणाकटाक्षलहरी, सारस्वतगीतिकाव्यम्, प्रज्ञापारिजातम्, श्रीगोवर्धनगौरवम् अन्याः रचनाः ।

पंडित गुलाबचन्द्रचुलेट:

• पिता - श्रीहनुमानसहाय शर्मा, पितामह - श्री सीताराम शर्मा ।
• श्रीकृष्णचरितामृतम्, महारथी महाकाव्यद्वयम् ।
• महारथी महाकाव्ये 21 सर्गेषु महारथीकर्णस्य जीवनस्य प्रमुख-घटनानां वर्णनम् ।

श्रीनिवासाचार्य:

• पिता - पंडित नौरंगरायशास्त्री ।
• चन्द्रमहीपति: उपन्यास:। उपन्यासे राजकुमारस्य राजकुमार्या: प्रणय प्रसङ्गः वर्णितः ।
• नायक: - राजा नवेन्दुपालस्य पुत्र: चन्द्र: ‌।
• नायिका - राजा रामपालस्य पुत्री कमला ।
• खलनायक: - कान्तिसिंह: ।

श्री नवलकिशोर कांकर: 

• पिता - पंडित: गणेशनारायणशर्मा ।
• यात्राविलास: एक: प्रौढ़: उपन्यास: ।
• अयं विभिन्न-तीर्थस्थलानां यात्रा संबद्धा, दर्शनसंबद्धा उत्कृष्ट-रचना अस्ति ।

महामहोपाध्याय: स्व. पंडित गिरिधरशर्मा चतुर्वेदी

• पिता - गोकुलचन्द्र चतुर्वेदी ।
• गुरु - पंडित: मधुसूदनओझा, पंडित: शिवकुमारशर्मा, पंडित: दामोदरशास्त्री, पंडित: गोविन्दशास्त्री ।
• प्रमेयपरिजातम्, वेदविज्ञानबिन्दु: वैदेशिक विज्ञानम् भारतीय संस्कृति: प्रमुखा: रचना: ।
• पितुरुशपदेश:,  कश्चित् कवि: कहानीद्वयम् ।

स्व. विद्याभूषण पंडित गणेशरामशर्मा

• पिता - राजपंडित: केदारलालशर्मा ।
• महिषमर्दिनी-स्तुति:, मोहनाभ्युदयम्, सुशीलोद्वाहमङ्गलम्, आशीः कुसुमाञ्जलिः प्रमुखा: काव्यरचना: ।
• संस्कृत-कथाकुञ्जम् (20 कथानां संग्रहः) ।

पंडित वृद्धिचन्द्रशास्त्री

• गुरु - पंडित गिरिधरशर्मा चतुर्वेदी, राजगुरुपंडित चन्द्रदत्त ओझा, पंडिता चंद्रशेखर प्रश्श्नवर्या, विद्यावाचस्पति मधुसूदन ओझा ।
• आदर्श-दम्पती उपन्यास:, उमा आख्यायिका । उमा आख्यायिकायां चंद्रमौले: उमाया: दाम्पत्यप्रेम-वर्णनम् अस्ति ।

डॉ पुष्करदत्त शर्मा

• पिता - पंडित जयनारायणशास्त्री, माता - श्रीमती गोपीदेवी ।
• कंटी (हिंदी उपन्यास:), प्रह्लादमहाकाव्यम्,  संवेदन (हिन्दी पञ्चकविता संकलन)
• प्रतिवेशिनी (बहुचर्चिता कथा) ।

डॉ प्रभाकरशास्त्री

• पिता - पंडित वृद्धिचन्द्रशास्त्री ।
• सर्वप्रथम राजस्थानविश्वविद्यालयत: संस्कृतविषये डी.-लिट्. उपाधि से विभूषित ।
• जीवन-ज्योति:, आत्म-वेदना  प्रमुख-कथाद्वयम् ।

राजस्थानस्य अर्वाचीन रूपककारा:

श्री गोविन्दप्रसादशास्त्री

• बालशाकुन्तलम्, श्रेष्ठशिष्योदाहरणम्, भारतविजयम्, पाकगर्वभञ्जनम्, कृष्णसुदामानाटकम्, हरिश्चन्द्रनाटकम् प्रमुखा: रचना: ।

श्री विद्याधरशास्त्री

• दुर्बलबलम्, पूर्णानन्दम्, कलीपलायनम् प्रमुखा: रचना: ।
• सर्वाणि रूपकाणि विद्याधरग्रंथावली इत्यत्र सुरक्षितानि सन्ति ।

डॉ. नारायणशास्त्री कांकर:

• पंडित नवलकिशोरकांकरस्य योग्यपुत्र:
• कर्तव्यपरायणता, स्वातंत्र्य यज्ञाहुति:, कुणालस्य कुलीनता, धनिक-धूर्तता, सूहृत्समागम:, स्वामीभक्ता पन्नाधात्री, प्रतिभाचमत्कार:, उदारमना-भामाशाह: गुरुदक्षिणा, प्रेम-परीक्षा, स्वदेश-प्रेम भक्तराजचन्द्रहास:, अशोकस्य पराजय:, बन्दीचन्द्रगुप्त:, प्रत्युत्पन्नमति: नापित:, ताडन-भयम्, पशुकल्याणम् इत्यादय: प्रमुखा: रचना: ।

डॉ. हरिराम आचार्य:

• पूर्वशाकुन्तलम्, गङ्गालहरी, नहि भोजसमो नृप:, आषाढस्य प्रथमदिवसे, सत्यमेव जयते, वेतालकथा, नेत्रदानम्, कनिष्ठिकाधिष्ठित-कालिदास: प्रमुखा: रचना: ।
• दूरदर्शने दायरे इति सीरियलमाध्यमेन बहुचर्चित: जात: ।

पंडित मधुसूदन ओझा

• गाढा (बिहार) नामक ग्रामे जन्म अभवत् ।
• पिता - पंडित वैद्यनाथ ओझा ।
• मौज मन्दिर: शासकीयधर्मसभाया: अध्यक्षपदं सुशोभितम् ।
• इन्द्रविजय:, कादम्बिनी, अहोरात्रवाद, महर्षिकुलवैभवम्, आशोचपञ्जिका, पथ्यास्वस्ति, श्रीमद्भागवतगीतायाः विज्ञानभाष्यम् प्रमुखा: रचना: ।

महामहोपाध्याय: पंडित दुर्गाप्रसादद्विवेदी

• पिता - सरयूप्रसाद द्विवेदी ।
• सरस्वतीपीठ नामक प्राच्यशोधसंस्थानं स्थापितम् ।
• देवराजचरितम्, साहित्यदर्पणस्य टीका, चातुर्वर्ण्यशिक्षा,  उपपत्तीन्दुशेखर:, दशकण्ठवधम् प्रमुखा: रचना: ।
• सिद्धांत-शिरोमणी छात्राणा कृते गृहगणितस्य सिद्धांतानां विवेचनम् ।

पंडित दुर्गाप्रसादशर्मा

• पिता - ब्रजलाल शर्मा ।
• मरणोपरान्तं महामहोपाध्याय: इति उपाधि: सर्वकारेण प्रदत्ता ।

विशेष :-

आदर्श दम्पती - पंडित वृद्धिचन्द्रशास्त्री ।

आदर्श रमणी - भट्टमथुरानाथशास्त्री ।